شپش

شپش، انگل اجباري خارجي و خون‌خوار جوامع انساني است که قدمت آن به دوران پيش از تاريخ برمي‌گردد.  اين انگل، گستردگي جهاني دارد به طوري که از دهه 1990 به بعد در ايالات متحده آمريکا سالانه 6 تا 12 ميليون مورد ابتلا ديده شده است. اين انگل در کشورهاي ديگر همچون برزيل، کانادا، فرانسه، انگليس، هندوستان و ساير مناطق نيز شايع است.

وجود شپش سر، بدن و شپشک عانه را روی بدن شخص آلوده پدیکولوزیس می نامند.بیماری در هر دو جنس (زن و مرد) دیده می شود اما بطور شایع تر در دختر بچه ها دیده می شود. شیوع سنی خاصی ندارد اما شپش سر بیشتر در بچه ها دیده می شود. انسان تنها مخزن این حشره است .

سیر زندگی‌ شپش‌ شامل‌ سه‌ مرحله‌است‌:

1-تخم ‌: که‌ به‌ آن‌ رشک‌ گویند،ممکن‌ است‌ متعدد و منفرد باشد وتوسط ماده‌ چسبنده‌ به‌ موها و لباسهابچسبد. رشک‌ کوچک‌، سفید،تخم‌مرغی‌ شکل‌ است‌ که‌ در یک‌ انتهامسطح‌ و گود و در انتهای‌ دیگر نقطه‌ای‌می‌باشد.هر شپش‌ ماده‌ در مدت‌ 4 تا 9 روزسیصد تخم‌ می‌ریزد و تخمها در شرایط دمای‌ مناسب‌ 22 درجه‌ سانتی‌گراد وبالاتر در مدت‌ دو تا سه‌ روز باز می‌شوند.

2-لارو یا نمف ‌: پس‌ از بازشدن‌تخمها لاروها که‌ شبیه‌ شپش‌ هستندآزاد می‌شوند و با سه‌ بار پوست‌ اندازی‌به‌ شپش‌ بالغ‌ تبدیل‌ می‌شوند. این‌ مدت‌10 تا 15 روز طول‌ می‌کشد.

3-شپش‌ بالغ ‌: پس‌ از طی‌مراحل‌ تخم‌، لارو به‌ انگل‌ بالغ‌ تبدیل‌می‌شود. مدت‌ زمان‌ لازم‌ برای‌ تبدیل‌تخمها به‌ شپش‌ بالغ‌ 2 تا 3 هفته‌می‌باشد. طول‌ عمر شپش‌ها 30 تا 50روز می‌باشد.

شکل بالغ،لارو و تخم شپش میتواند عامل عفونی پدیکولوزیس باشد.

انواع شپش انسان :

1 –  شپش سر( Pediculus human capitis):

 اين شپش به رنگ خاكستري بوده و بدن آن مسطح می‌باشد . سر اين شپش مخروطي و داراي دو چشم ساده و برجسته است .  اندازه متوسط آن 3/1 ميليمتر می‌باشد . شپش سر معمولا تخم هاي خود را به موهاي سر می‌چسباند .

2 –  شپش بدن (Pediculus human corporis) :

اين شپش نيز تقريبا” هم شكل شپش سر بوده با اين تفاوت كه اندازه آنها نسبت به شپش سر بزرگتر و حدود 3 ميليمتر مي باشد  شپش بدن بيشتر روي لباس ها بسر برده و براي تغذيه ، خود را به نازكترين قسمت بدن مي رساند و تخم هاي خود را روي تار و پود لباس مي چسباند .

3 _  شپش عانه (pthirus pubic) :

رنگ اين شپش هم خاكستري بوده و سر آن در يك فرو رفتگي موجود در سينه قرار دارد . اندازه آن بين 1 تا 1/5 ميليمتر مي باشد. شپش تن ناقل 3 بيماري مهم تيفوس اپيدميك ، تب خندق و تب راجعه است  .

    Male human head louse, Pediculus humanus capitis

شپش سر(Head lice)

شپش سر (Head lice) با نام علمی پدیکولوزیس (Pediculus humanus capitis)، حشره ریز قهوه‌ای یا خاکستری‌رنگ است که از خون پوست سر انسان تغذیه می‌کند. شپش ماده‌ای چسبناک تولید می‌کند که هر تخم شپش را محکم به ساقه مو متصل می کند. این موجود اغلب روی پوست سر، پشت گوش و نزدیک خط گردن در پشت گردن لانه می‌کند. شپش سر با چنگال هایی شبیه قلاب که در انتهای هر شش پای آن ها دیده می‌شود، موها را می گیرد. شپش سر به‌ندرت روی بدن، مژه یا ابرو پیدا می‌شود.

 شپش روی پوست سر، ممکن است قابل مشاهده باشد اما چون بسیار کوچک است، به سختی قابل تشخیص است. این عارضه، به خصوص در میان کودکان یک مشکل شایع و بسیار مسری است. کودکان پیش دبستانی و دبستانی (۳ تا ۱۱ سال) و خانواده های آن ها بیشتر به این ویروس آلوده می شوند. دختران بیشتر از پسران و زنان بیشتر از مردان به شپش مبتلا می‌شوند.گزش آنها باعث خارش و تحریک پوست سر می‌شود و این خراشیدن منجر به عفونت می گردد.

 علائم شپش سر

• علائم و نشانه‌های شایع آلودگی به شپش می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• احساس قلقلک و حرکت کردن چیزی در موها
• خارش شایع‌ترین علامت آلودگی به شپش، خارش پوست سر، گردن و گوش است.
• زخم روی سر (ناشی از خاراندن جای نیش‌ها)
• زخم‌های روی سر ممکن است عفونی شوند
• تحریک‌پذیری
• زیادشدن شوره سر

انتقال شپش

روش مستقیم

• انتقال شپش بیشتر به صورت مستقیم و رودررو رخ می دهد چون شپش سر می خزد، اما قادر به پرش یا پرواز نیست.
• تماس با فردی که قبلاً آلوده بوده است در طول بازی، مدرسه یا فعالیت های ورزشی و در مدرسه، خانه و مهمانی
• پوشیدن لباس های آلوده، مانند کلاه، روسری، کت، لباس ورزشی یا اکسسوری های مو
• استفاده از شانه، برس یا حوله آلوده
• استفاده از هدفون آلوده
• درازکشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا حیوانی که اخیراً با فرد مبتلا به شپش در تماس بوده است

روش غیرمستقیم

انتقال غیرمستقیم شپش، روشی غیرمعمول است و می‌تواند از طریق لباس‌هایی که در کنار هم به چوب لباسی آویزان شده اند، انجام شود. به‌عنوان‌مثال، کلاه یا روسری­‌هایی که به یک قلاب آویزان شده یا در یک کمد مشترک نگهداری می­‌شوند.

عوامل موثر در بروز شپش سر

سن : کودکان 3 تا 11 سال بیشتر در معرض ابتلا به شپش سر هستند، چرا که تماس مستقیم سر با سر مانند خوابیدن در یک رختخواب یا استفاده از وسایل مشترک در این رده سنی بیشتر است و فرصت بیشتری برای انتقال و سرایت آلودگی وجود دارد. می‌توان گفت که حضور کودکان در مدرسه و مهد کودک به عنوان یک عامل جدی برای انتقال شپش سر کودکان در نظر گرفته می‌شود.

نزدیکی (مجاورت) : زندگی با فرد مبتلا به شپش سر، صرف نظر از سن، می‌تواند احتمال ابتلا و آلوده شدن را افزایش دهد. نکته مهم این است که اگر در خانواده‌ای، یکی از اعضا درگیر شپش شود، دیگر اعضای خانواده باید بررسی شوند تا درمان برای آن‌ها نیز آغاز گردد.

جنسیت : دختران دو تا چهار برابر بیشتر از پسران در معرض آلودگی با شپش سر هستند و دلیل آن می‌تواند این باشد که معمولا دخترها موی بلندتری نسبت به پسرها دارند یا این که تماس سر با سر بیشتری را تجربه می‌کنند.

نژاد : معمولا کودکان سیاه پوست کمترین میزان ابتلا و آلودگی با شپش سر را دارند که می‌تواند به دلیل تفاوت در ضخامت مو و فر بودن مو باشد.

تشخیص شپش سر :

با مشاهده‌ خارش‌ درجامعه‌ آلوده‌ و یا مشاهده‌ رشک‌ یاشپش‌ در افراد پی‌ به‌ بیماری‌ می‌بریم‌. گاهی‌ رشک‌ موجود در سر با شوره‌ سربه‌ اشتباه‌ تشخیص‌ داده‌ می‌شوداما دیدن شپش بالغ یا تخم آن برروی موها یا برروی لباس و ملحفه تشخیص بیماری را قطعی می کند و علائم زیر که کمک کننده است :

1.  مشاهده رشک(تخم شپش) بخصوص برروی موهای عقب و بالای گوش و پشت گردن.
2.  وجود خارش شدید سر ناشی از خونخواری شپش
3.  مشاهده تعداد زیاد شپش بالغ برروی موها، موهای خشک و زبر که قابل شانه کردن نیست
4.  التهاب و تورم در ناحیه ریشه مو بدلیل خاراندن شدید
5.  بزرگ و حساس شدن غدد لنفاوی پشت گوش و پشت سر و گردن

اقدامات کنترلی و درمانی:

•   عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران نظیر شانه، لباس، کلاه ،حوله و ..
•  جدا کردن رشک(تخم) و شپش بوسیله یک شانه با دندانه ریز و نزدیک به هم
•  درمان با استفاده از شامپوی پرمترین
• درمان دسته جمعی وهمزمان افراد مبتلا
•  تعویض مرتب لباس (مخصوصا لباس زیر)
•  اطو کردن لباس (مخصوصا درز لباس)
•  خشک کردن لباس در آفتاب
• استحمام مرتب و تمیز نگه داشتن موی سر و بدن

 روش های درمان شپش

• کندن تخم‌های شپش از مو و شانه زدن : این روش، اصلی برای خلاص شدن از شر شپش‌های سر است که باید آن را همراه سایر درمان‌ها انجام بدهید مهم نیست که از چه نوع محصول شپش‌کُشی استفاده می‌کنید؛ شانه زدن موها با شانه‌ی ضدشپش مهم‌ترین کار است.
• درمان شپش سر با سرکه : درمان بسیار آسان و مؤثری برای از بین بردن شپش سر است. میزان بالای اسید استیک موجود در سرکه می‌تواند شپش‌های سر را با موفقیت نابود کند. به‌علاوه، سرکه به حل کردن تخم‌های شپش مرده نیز کمک می‌کند.

• مایونز : موهایتان را کاملا به سُس مایونز آغشته کنید.آنها را محکم با پلاستیک یا کلاه حمام بپوشانید.اجازه بدهید حداقل پنج تا شش ساعت روی موهایتان بماند.موها را به‌خوبی با شامپو بشویید.سرتان را کاملا با سشوار خشک کنید، چون جریان هوای گرم به نابودی شپش‌ها کمک می‌کند.
• روغن نارگیل : یک خفه‌کننده‌ی عالی برای‌ خفه کردن شپش هاکه برای موی شما نیز مفید است..سه قاشق غذاخوری روغن نارگیل را گرم و کمی کافور به آن اضافه کنید.این مخلوط را روی تمام سرتان بمالید و پوست سر را با آن ماساژ بدهید.سرتان را با یک کلاه حمام بپوشانید و بگذارید تمام شب روی سرتان بماند.
• از بین بردن شپش سر با پیاز : پیاز سرشار از گوگرد است چهار یا پنج عدد پیاز را به شکل خمیر درآورید.این خمیر را در صافی بریزید و با پشت قاشق فشار بدهید تا آب آن خارج شود.پوست سرتان را با این آب ماساژ بدهید و آن را با کلاه حمام بپوشانید.اجازه بدهید حداقل دو ساعت روی سرتان بماند.
• روغن درخت چای : یک ماده‌ی حشره‌کُش طبیعی است که می‌تواند شپش‌های سر را به‌طور مؤثری از بین ببرد و به تسکین خارش کمک کند.هر ۳۰ گرم شامپو را با سه تا پنج قطره روغن درخت چای مخلوط کنید. موها را با این مخلوط شامپو کنید و سپس آب بکشید. وقتی موها خشک شدند، آنها را با یک شانه‌ی ضدشپش شانه بزنید تا شپش‌ها از موهایتان جدا شوند. از این شامپوی مخلوط حداقل دو ماه استفاده کنید .

•  آب لیمو ترش : به دلیل ماهیت اسیدی‌اش به جدا کردن شپش‌ها و تخم‌های شپش از پوست سر کمک می‌کند. می‌توانید با آب لیمو از سرایت شپش به سرکودک‌تان جلوگیری کنید.آب‌ لیموی تازه را بگیرید و آن را روی پوست سر بمالید. اجازه بدهید ۳۰ دقیقه بماند و سپس آن را با سرکه و بعد با آب گرم آبکشی کنید. برای جلوگیری از ابتلا به شپش، این درمان را یک‌‌بار در هفته انجام بدهید.
• نیم : که به یاس بنفش هندی نیز معروف است، یک حشره‌کُش طبیعی است که در درمان شپش سر بسیار مؤثر است و سوزش پوست سر ناشی از خاراندن مداوم را تسکین می‌دهد. به‌علاوه دارای خواص مرطوب‌کنندگی است بنابراین پوست سر را خشک نخواهد کرد.برگ‌های نیم را له کنید تا به شکل خمیر درآید. این خمیر را روی مو و پوست سرتان بمالید. اجازه بدهید خشک شود و سپس موهایتان را آبکشی کنید. این درمان را حداقل دو بار در هفته به‌مدت دو ماه تکرار کنید.
• الکل مالشی  : یک حلال حاوی ۷۰٪ ایزوپروپیل یا الکل مطلق است که می‌تواند شپش‌ها و تخم‌های شپش را به‌طور موثری از بین ببرد. استفاده از این ضدعفونی‌کننده‌ی قدرتمند، خطری ایجاد نمی‌کند.روی یک وان یا سینک خم شوید و کمی الکل مالشی روی موهایتان بریزید.با استفاده از انگشتان، الکل مالشی را روی پوست سر و موهایتان پخش کنید.اجازه بدهید چند دقیقه روی سرتان بماند.حالا مقداری نرم‌کننده روی پوست سرتان بمالید.موها را با یک شانه‌ی دندانه‌بلند شانه کنید.سپس آنها را با شامپو بشویید.
• بادام درختی :  یکی از مؤثرترین درمان‌های خانگی برای از بین بردن شپش‌هاست.ده عدد بادام درختی را یک شب در آب بخیسانید.صبح روز بعد پوست بادام‌ها را جدا و آنها را آسیاب کنید تا به شکل خمیر درآیند.سه قاشق غذاخوری آب لیمو به این مخلوط اضافه کنید.این مخلوط را به‌طور کامل روی پوست سرتان بمالید.اجازه بدهید دو ساعت روی پوست سرتان بماند.
• روغن زیتون : که در اکثر آشپزخانه‌ها یافت می‌شود، یک عامل خفه‌کننده‌ی عالی است. سوراخ‌های تنفسی شپش‌ها توسط روغن زیتون مسدود می‌شود و آنها را می‌کُشد اما لازم است که روغن زیتون در تمام طول شب روی سرتان بماند و موهایتان را نیز با کلاه حمام بپوشانید، چون شپش‌ها می‌توانند تا چندین ساعت بدون نفس کشیدن زنده بمانند.
• لوسیون پرمترین ۱٪ :  پرمترین، ماده‌ی تشکیل‌دهنده‌ی فعال در محصولات بدون نسخه‌ مانند Nix، نسخه‌ی مصنوعی پیرِترین‌هاست. پِرمترین در حمله به شپش‌های زنده تا حد زیادی مانند پیرِترین‌ها عمل می‌کند؛ هرچند گزارش‌هایی مبنی بر مقاوم شدن شپش‌ها نسبت به این دارو ارائه شده است. احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک نیز وجود دارد. موهای شامپوشده و مرطوب‌تان را به این لوسیون آغشته کنید (از نرم‌کننده استفاده نکنید). ده دقیقه صبر کنید و سپس موها را آبکشی و شانه کنید. در صورت مشاهده‌ی شپش‌های زنده، این درمان را هفت روز بعد مجددا تکرار کنید.
• سشوار : جریان هوای گرم در از بین بردن تخم‌های شپش بسیار مؤثر است اما در کشتن شپش‌های زنده تأثیر چندانی ندارد. سشوار کلاهی قدیمی تقریبا ۸۹٪ از تخم‌های شپش را از بین برد اما فقط ۱۰٪ از شپش‌ها را می کشد. درحالی‌که سشواری که از حرارت مستقیم استفاده می‌کرد، تقریبا ۹۸٪ از تخم‌های شپش و ۵۵٪ از شپش‌ها را از بین برد.
• اسپینوزاد : این لوسیون نسخه‌ای (با نام تجاری ناتروبا) حاوی اسپینوزاد است. اسپینوزاد، یک ماده‌ی حشره‌کُش طبیعی است که از باکتری‌های موجود در خاک به‌دست می‌آید. این دارو در ژانویه‌ی ۲۰۱۱ برای بیماران بالای چهار سال تأیید شد. کف سر و موهایتان را از ریشه تا انتها با این مایع بپوشانید. اجازه بدهید ده دقیقه روی سرتان بماند، سپس موها را بشویید و شانه بزنید تا تخم‌های شپش جدا شوند. عوارض جانبی شایع آن عبارتند از سوزش پوست و چشم.
• آیوِرمکتین :  لوسیون آیوِرمکتین ۰,۵٪ با نام تجاری اسکالیس که در فوریه ۲۰۱۲ تأیید شد، از باکتری‌های موجود در خاک به‌دست می‌آید. این لوسیون شپش‌ها و تخم‌های آنها را فلج و نابود می‌کند و برای کودکان بالای شش ماه مناسب است. در آزمایشات بالینی تقریبا سه‌چهارم بیماران، دو هفته پس از درمان با این محصول (بدون شانه زدن موها با شانه‌ی ضدشپش) عاری از شپش بودند. کمتر از یک درصد آنها عوارض جانبی مانند سوزش پوست و چشم را تجربه کردند. این لوسیون را به پوست سر و موهای خشک بمالید و بعد از ده دقیقه آبکشی کنید.
• لوسیون مالاتیون ۰,۵٪  : این داروی حشره‌کُش نسخه‌ای با نام تجاری اُوید، شپش‌های زنده و تخم‌ها را از بین می‌برد اما قابل اشتعال است و می‌تواند باعث سوزش و سوختگی‌های درجه‌ی دو شود. به گفته‌ی CDC این دارو برای کودکان زیر شش سال مناسب نیست.آن را به موهای خشک بمالید و بگذارید هشت الی دوازده ساعت روی سرتان بماند تا در معرض هوا خشک شود. هرگز از سشوار استفاده نکنید و مو یا لوسیون را در معرض منابع گرما قرار ندهید. قبل از شانه زدن موها، سرتان را در یک سینک – نه زیر دوش یا در وان- بشویید. در صورت مشاهده‌ی شپش‌های زنده، درمان را پس از هفت تا نه روز مجددا تکرار کنید.
• شامپوی لیندن ۱٪ : این نوروتوکسین (سَم عصبی) شپش‌ها و تخم‌های آنها را از بین می‌برد اما احتمال می‌رود که سرطان‌زا باشد. استفاده‌ی بیش‌ازحد یا سوءمصرف لیندن (با نام تجاری Kwell و تیونکس) ممکن است به عوارض جانبی جدی از جمله تشنج و مرگ منجر شود. این شامپو برای کودکان، سالمندان یا افراد کمتر از ۵۰ کیلوگرم توصیه نمی‌شود. این دارو فقط برای کسانی تجویز می شود که از سایر درمان‌ها نتیجه نگرفته‌اند یا نمی‌توانند روش‌های دیگر را تحمل کنند. از این شامپو فقط طبق دستور پزشک‌تان استفاده کنید.
• دستگاه نابودکننده‌ی شپش : این دستگاه مانند یک جاروبرقی با یک نازل برس‌مانند است که هوای گرم را به سمت ریشه‌ی موها و پوست سر می‌دمد و شپش‌ها و تخم‌های آنها را خشک می‌کند. در مطالعه‌ی سال ۲۰۰۶ ، این دستگاه حدود ۹۸٪ از تخم‌های شپش و ۸۰٪ از شپش‌‌های زنده را از بین برد. درمان با این دستگاه فقط در مراکز تأییدشده و معتبر انجام می‌شود و نسبتا بی‌خطر و سریع است. یک درمان معمولی فقط ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.

   سایر فعالیت ها  :

• درمان‌ علامتی‌ خارش‌ پدیدآمده‌ در هر سه‌ نوع‌ شپش‌ سر، تن‌ وعانه‌ تجویزآنتی‌هیستامینها مانند هیدروکسی‌زین‌، توسط پزشک‌ معالج‌ است .
• در صورت‌ وجود عفونت‌ ثانویه ‌باکتریال‌ درمان‌آنتی‌بیوتیک‌ را برای‌ حداقل‌ 10 روزشروع‌ کرد.
• وسایل‌ شخصی‌ و پوششی‌نظیر کلاه‌، روسری‌ و امثال‌ اینهابایستی‌ به‌ مدت‌ 30 دقیقه‌ با آب‌جوشانده‌ شوند تا هم‌ شپش‌ و هم‌رشک‌ از بین‌ بروند و سپس‌ خشک‌شوند.
• استفاده‌ مرتب‌ از شانه‌ دندانه‌ریز در تشخیص‌، پیشگیری‌ و درمان‌شپش‌ سر توصیه‌ می‌شود و به‌ عنوان‌یکی‌ از راههای‌ تقویت‌ بهداشت‌فردی‌ مورد استفاده‌ می‌باشد. فاصله‌ دندانه‌های‌ این‌ شانه‌ باید به‌ اندازه‌ای‌باشد که‌ عملا رشک‌ را از موهای‌ سرجدا نماید.